Ontwikkeling van de ploeg

De ploeg is een van de belangrijkste gebruiksvoorwerpen voor het bewerken van landbouwgronden. De uitvinding van de ploeg was een eeuwenlang proces, dat verspreid over de hele wereld plaatsvond. De Grieken en Romeinen gaven al toe zelf niet de uitvinders te zijn, maar wisten ook niet precies wie de ploeg dan wel uitgevonden had. Hoe is de uitvinding door de eeuwen heen ontwikkeld?

Aan de basis van de ploeg staat eenvoudig handgereedschap dat gemaakt werd om de bodem te bewerken. Een voorbeeld daarvan is de pootstok, waarmee gaten in de aarde geprikt werden om zaden in te doen. Met een hak, een soort pikhouweel, kon de aarde losgetrokken worden. De eerste ploegen waren een doorontwikkeling van deze hak en ontstonden vanuit de behoefte naar een meer effectieve en grootschaligere bodembewerking.

Egyptenaren 

De bekendste gebruikers van de eerste ploegen waren de oude Egyptenaren rond 3000 voor Christus. Bekend is dat ook Chinezen en de Sumeriërs in het zuidelijk deel van Mesopotamië soortgelijke ploegen kenden. De zogenaamde haakploegen hadden een zeer eenvoudige constructie en bestonden uit een stuk ijzer of hout dat door de grond woelde, voortgetrokken door een mens of een trekdier. De grote vruchtbaarheid van het land rond de Nijl maakte een intensievere bewerking van de grond niet noodzakelijk. 

Romeinse Wielploeg

De vochtige, zware kleigronden van Noord- en West-Europa vroegen echter om een andere vorm van bewerking. De haakploeg was niet effectief, aangezien deze de grond alleen doorwoelde en niet omkeerde. Voor een goede afwatering van de vochtige grond was een asymmetrische ploeg nodig die de aarde naar één kant toe zou werpen. Uiteindelijk waren het de Romeinen die de zogenaamde keerploeg ontwikkelden, waarmee de grond niet alleen doorklieft werd, maar door de toepassing van een rister of keerbord ook opzij werd gekeerd. Een andere belangrijke innovatie was het toevoegen van wielen, waardoor de ploeg een stuk stabieler werd. In de eerste eeuw na Christus maakte de Romeinse geletterde Plinius al melding van het gebruik van een wielploeg, voortgetrokken door runderen, in de Romeinse provincie Raetia Galliae.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Middeleeuwen

Vanaf de vijfde eeuw werd de keerploeg met wielen steeds meer in algemeen gebruik genomen. Een nadeel van de keerploeg was dat het veel meer kracht vroeg van het trekdier. Vanaf de 10e eeuw na Christus werden om die reden steeds vaker paarden in plaats van ossen voor de ploeg gespannen. Paarden zijn namelijk krachtiger en sneller dan runderen, iets wat het landbouwproces een stuk effectiever en gemakkelijker maakte. Een andere belangrijke vernieuwing uit deze periode was de introductie van het halster. De oude halsbanden drukten namelijk op de slagader van het dier, met als gevaar dat deze bij te zware lasten gewurgd werd. Met een halster wordt het grootste deel van de druk op de schouders gelegd, waardoor de dieren met al hun trekkracht zwaardere ploegen voort konden trekken. Door deze vernieuwingen konden boeren steeds makkelijker ruige gronden ontginnen en geschikt maken voor akkerbouw. 

Efficiëntie en mechanisering

De ploeg ontwikkelde zich door de middeleeuwen heen en kende een zeer grote diversiteit aan regionale varianten. Verschillen in klimaat, geologische omstandigheden en grondtypen maakten dat er voor elke regio een ander type ploeg het meest geschikt was. In de 17e eeuw vond er steeds meer culturele en economische uitwisseling plaats tussen verschillende gebieden, waardoor meer technische kennis gedeeld werd. Vanaf het midden van de 18e eeuw werd er steeds vaker gestreefd naar het lichter en efficiënter maken van ploegen. Met de opkomst van mechanisering in het 19e eeuwse Europa, tijdens de Industriële Revolutie, werd het trekvee steeds vaker vervangen door machines. Rond 1850 werd er vooral ingezet op de doorontwikkeling van de stoommachine, een techniek die zich voornamelijk vanuit Engeland verspreidde over de rest van Europa.

Vooral de grotere boerenbedrijven profiteerden van de ontwikkeling van stoommachines. Uiteindelijk zorgden de ontwikkeling en verbetering van de verbrandingsmotor ervoor dat vanaf 1950 het fiere trekpaard voor de ploeg geleidelijk vervangen werd door tractoren en andere landbouwvoertuigen.