De 14 soorten monumenten in Nederland

Nederland heeft binnen haar grenzen maar liefst 62.000 Rijksmonumenten en daarnaast nog vele duizenden provinciale- en gemeentelijke monumenten. Wat voor soorten monumenten zijn dit nu eigenlijk? Om hier beter inzicht in te krijgen, heeft de Open Monumentendag 14 verschillende categorieën bedacht. De redactie somt ze voor je op, met een prachtig voorbeeldmonument per categorie.

1 – Woonhuis | Huis Oudaen

Veruit de grootste – en misschien wel meest interessante – categorie. Vertelt het woonhuis niet meer dan welke bronrij ook over de bewoner en zijn tijd? In Utrecht vinden we een voorbeeld van een prachtig monumentaal woonhuis uit de Middeleeuwen, huis Oudaen. Het Utrechtse huis wordt – op de Domtoren na – beschouwd als het meest representatieve gebouw van de stad uit de Middeleeuwen. Lees hier meer over haar boeiende geschiedenis!

2 – Verdedigingswerk | De Hollandse Waterlinie

Nederland kent vele verdedigingswerken. Van stadsmuren tot bunkers en complete bastions, het volk verdedigde zich op vele creatieve manieren tegen gevaar binnen en buiten de grenzen. Het mooiste voorbeeld van een verdedigingswerk is misschien wel de Hollandse Waterlinie. Met haar 46 forten, vijf vestingsteden en honderden bunkers, sluizen, dijken en kazematten kun je er moeilijk omheen. Dat was natuurlijk precies de bedoeling. Lees hier alles over de Hollandse Waterlinie.

3 – Straatmeubilair | In Amsterdam

Bij monumenten denkt men vaak aan omvangrijke, sierlijke panden of antieke boerderijen, molens en met mos begroeide verdedigingswerken. Toch behoren niet alleen gebouwen tot het Nederlandse monumentale erfgoed. Ook een lantaarn, urinoir of standbeeld kan een rijksmonument zijn. Ontdek hier een aantal voorbeelden van rijksmonumentaal straatmeubilair in Amsterdam.

4 – Religieus Erfgoed | Munsterkerk

Nederland kent een rijke schat aan religieus erfgoed. Het voortbestaan van veel van deze kerken en kloosters staat behoorlijk onder druk door o.a. het teruglopende kerkbezoekersaantal. Door herbestemming, particuliere fondsen en bijvoorbeeld de Agenda Toekomst Religieus Erfgoed (die de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed opstelde) worden deze bijzondere monumenten beschermd. Lees hier over de Munsterkerk, de enige kerk in laat-romaanse stijl in Nederland.

5 – Openbaar gebouw | Paleis op de Dam

Een overheidsgebouw – met name een stad- of raadhuis – moest en moet een bepaalde macht en welvaart uitstralen. Hierdoor behoren deze openbare gebouwen tot de meest indrukwekkende rijksmonumenten in ons land. Tot openbare gebouwen horen natuurlijk ook de prachtige universiteitsgebouwen en bibliotheken in diverse grote steden. Het machtigste voorbeeld van een openbaar gebouw is wel het Paleis op de Dam. Lees hier alles over de geschiedenis van dit monumentale pand.

6 – Monument van ontspanning | Teylers Museum & Amstel Hotel

Er zijn in Nederland vele verschillende soorten ‘monumenten van ontspanning’. Van theaters, concerthallen en schouwburgen tot en met sporthallen, hotels en herbergen. De architectuur en uitstraling van het gebouw dragen bij aan hun uiteindelijke doel: mensen vermaken. We lichtten een aantal opvallende monumenten van ontspanning hier uit, waaronder het Teylers Museum en Amstel Hotel.

7 – Mobiel erfgoed | Ter land, ter spoor, ter zee en in de lucht

Monumentaal erfgoed is niet alleen vaststaand, maar ook bewegend erfgoed. De geschiedenis van Nederland is niet te begrijpen zonder mobiel erfgoed. Wat zou ons land geweest zijn zonder koopvaardijschepen, de latere stoomtreinen of de eerste passagiersvliegtuigen? Lees hier meer over allerlei soorten bewegende monumenten.

8 – Kasteel of buitenplaats | Kasteel Waardenburg

Tot en met het einde van de Middeleeuwen was het kasteel een belangrijk onderkomen voor de rijken en machtigen en de mensen die in hun dienst stonden. Met de opkomst van de steden aan het einde van de Middeleeuwen, verloor het kasteel aan betekenis. Velen vervielen of werden omgebouwd tot landhuis. In de zeventiende eeuw trokken de rijken ’s zomers weer weg uit de stad, naar fraaie buitenplaatsen op het platteland. Lees hier alles over rijksmonument kasteel Waardenburg, bekend van een lugubere legende.

9 – Kantoorgebouw | De Bazel

De oudste ‘kantoorgebouwen’ stammen wellicht uit het VOC-tijdperk.  Monumentale kantoorgebouwen tonen een bijzonder deel van onze ondernemende handelsgeschiedenis. Een interessant voorbeeld van zo’n rijksmonument is de Bazel in Amsterdam, het voormalige bankgebouw van de Nederlandse Handel-Maatschappij (NHM).

10 – Industrieel erfgoed | De Van Nelle fabriek

Het ondernemende Nederland kent vanzelfsprekend ook veel industrieel erfgoed. Hieronder vallen bijvoorbeeld fabrieken, pakhuizen en stoomgemalen. De meeste van deze gebouwen stammen uit de jaren 1850 – 1950. Eén van deze industriële monumenten is opgenomen op de Werelderfgoedlijst, de Van Nelle fabriek.

11 – Monumentaal groen | Snouck van Loosenpark

Rijksmonumenten zijn niet altijd ‘gebouwde’ monumenten. Ook bepaalde natuurgebieden, parken of zelfs bomen behoren tot het Nederlandse erfgoed. Zo prijken de Wadden op de Werelderfgoedlijst, maar ook bijvoorbeeld het Vondelpark én Snouck van Loosenpark in Enkhuizen. Dit park werd in de 19e eeuw speciaal voor de arbeider aangelegd. Dit was opmerkelijk, want dit soort faciliteiten legde men normaal alleen voor de rijke burger aan.

12 – Molen | De Gekroonde Poelenburg

Misschien wel het meest opmerkelijke erfgoed dat Nederland rijk is: de molen. Zoals liefhebbers zeggen: het historische werktuig dat Nederland mede groot heeft gemaakt (én groter gemaakt). Verschillende stichtingen en verenigingen zetten zich in voor het behoud, onderhoud en het draaiende houden van dit erfgoed, bijvoorbeeld Het Gilde van Vrijwillige Molenaars. Lees hier over de Gekroonde Poelenburg, een monumentale zaagmolen te Zaandam.

13 – Archeologisch Monument | Vindplaatsen & de Monumentenwet

Sinds Nederland in 1992 het Verdrag van Malta heeft ondertekend, wordt er flink geïnvesteerd in de bescherming van archeologische vindplaatsen in Nederland. Hoewel de uitgangspunten van dit Verdrag pas in 2007 in de Monumentenwet zijn opgenomen, zijn er nu al 1500 van rijkswege beschermde archeologische monumenten. Wat kenmerkt een dergelijk monument of vindplaats en hoe worden deze plekken beschermd? Lees het hier!

14 – Boerderij | Armenhoef in Best

De boerderij is het oudste soort gebouw dat mens en dier beschermde tegen de elementen. Al in de prehistorie werden boerderijen gebouwd uit hout, plaggen, riet en stro. Het Nederlandse landschap wordt met haar rijke agrarische verleden gekenmerkt door veel monumentale boerderijen. Eind 2007 waren er maar liefst 6.422 boerderijen die van rijkswege werden beschermd. Lees hier over de oudste boerderij van West-Europa, de Armenhoef in Best.