Wisten de Italianen 150 jaar voor Columbus al dat Amerika bestond?

Christoffel Columbus bereikte in 1492 de Bahama’s en wordt over het algemeen gezien als de eerste Europeaan die Amerika “ontdekte”. Het is al langer bekend dat hij niet echt de eerste was. In 2021 kwam nieuw bewijs naar voren dat de Italianen al vóór Columbus’ toevallige aankomst in Amerika kennis hadden van dit nieuwe continent. Dat stelt Paolo Chiesa, professor middeleeuwse letterkunde aan de Universiteit van Milaan, op basis van een nieuw ontdekte boekenreeks die tussen 1339 en 1345 opgesteld werd.

De boekenreeks werd waarschijnlijk opgesteld door de Italiaanse monnik Galvaneus Flamma. In de boekenreeks, de Cronica Universalis, worden verschillende gebieden buiten het Europese vasteland genoemd, waaronder IJsland en Groenland, maar ook het mysterieuze Marckalada. Met Marckalada wordt waarschijnlijk hetzelfde gebied bedoeld als wat IJslandse bronnen beschreven als Markland. Markland zou nog verder naar het westen liggen dan IJsland en Groenland. Vermoed wordt hiermee een gebied aan de oostkust van Canada werd bedoeld.

Een betrouwbare bron?

Wie was de mysterieuze monnik die deze boekenreeks de wereld in bracht? Er is maar weinig bekend over het leven van Galvaneus. Hij werd geboren in 1283 en woonde in Milaan. Hij was lid van een Rooms-katholieke bedelorde en had banden met de Milanese Visconti familie, die de stad van de 13e tot de 15e eeuw bestuurde. De Cronica Universalis was één van de vele historische werken die hij gedurende zijn leven schreef. Misschien was dit zelfs zijn laatste, omdat het boek nooit is afgemaakt. Het manuscript, dat niet direct door Galvaneus geschreven is maar door de kopiist Pietro Ghioldi, werd pas in 2013 ontdekt in een Italiaanse privécollectie. Uit onderzoek naar Galvaneus’ eerdere werken blijkt dat de kopiist een lastige taak voorgeschoteld kreeg: Galvaneus’ werk was vaak slordig en zat vol met chaotische aantekeningen in de marges. Het transcriberen van de tekst ging daarom niet altijd foutloos. Toch bleef Ghioldi vaak trouw aan het origineel en dus beoordelen historici de kopieën als betrouwbaar.

Ondanks Galvaneus’ soms slordige aantekeningen, geven zijn werkwijze en blijk van grote nauwkeurigheid: hij begon elk boek met een uitgebreide bibliografie van de werken en auteurs die hij geraadpleegd heeft om zijn encyclopedische werken te schrijven. Elk stukje informatie in zijn uiteenzetting werd grondig onderbouwd.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De inhoud van de Cronica Universalis

Met het schrijven van deze boekenreeks beoogde Galvaneus om de geschiedenis van het scheppingsverhaal tot zijn eigen tijd te beschrijven: een enorm project. Hij verdeelde het project dan ook in verschillende tijdperken. In het derde boek, over de geschiedenis van Abraham tot David, voegde Galvaneus een aantal passages toe over de topografie van de wereld, waarin ook verre oorden werden beschreven, zoals het verre oosten en de noordpool. Uit de beschrijvingen van de oorden blijkt de grote belezenheid van Galvaneus: hij citeerde verschillende bronnen van populaire auteurs of reizigers als Marco Polo, maar ook van minder bekende schrijvers. Hij demonstreerde bovendien geografische kennis door termen te gebruiken als sub equinoctiali (onder de evenaar) en sub pollo artico (onder de noordpool). In dit deel schreef Galvaneus over IJsland en Groenland en wijdde hij ook een paragraaf aan het mysterieuze Marckalada. Hij schreef:

“Verder ten westen [van Groenland] bestaat een land genaamd Marckalada, waar reuzen leven. Gebouwen zijn hier gemaakt met zulke grote stenen, dat alleen reuzen ermee zouden kunnen bouwen. Er zijn ook groene bomen, dieren en een groot aantal vogels. Geen zeevaarder was echter in staat om iets over dit land zeker te weten of met zekerheid te beschrijven.”

Als bron voor deze kennis verwijst hij naar “Zeevaarders die vaak de zeeën van Denemarken en Noorwegen bevaren”. De passages over IJsland en Groenland zijn wat concreter, terwijl Galvaneus voorzichtig was in zijn uitspraken over Marckalada, omdat er te weinig bruikbare verslagen van waren.

Wisten de Italianen 150 jaar voor Columbus al dat Amerika bestond?
Het is waarschijnlijk dat de Italiaan naar een deel van het Noord-Amerikaanse continent verwijst, omdat Marckalada niet beschreven wordt als eiland, in tegenstelling tot IJsland en Groenland. De geografische ligging, ten westen van Groenland, komt daarbij overeen. Het was al langer bekend dat Columbus niet de eerste Europeaan was die voet zette op Amerikaanse bodem: de Vikingen gingen hem volgens verschillende sagen al voor. Bovendien komen in middeleeuwse IJslandse bronnen verwijzingen voor naar een zeker Markland. De gelijkenis met de geografische naam Marckalada en de overeenkomende beschrijvingen van de streek kunnen bijna geen toeval zijn.

Hoe kwam Galvaneus aan deze grensverleggende kennis?

Ondanks dat Galvaneus op elke bladzijde van zijn werk zeer nauwkeurig omging met bronvermeldingen, vormen de passages over IJsland, Groenland en Markland een pijnpunt voor historici. Waar hij de informatie over deze gebieden vandaan gehaald heeft, blijft namelijk een mysterie. In deze stukken refereert hij slechts vaag naar algemene bronnen of auteurs, zoals de eerdergenoemde “Zeevaarders”. Volgens Chiesa was er in de 14e eeuw in Italië maar één encyclopedische bron beschikbaar die slechts beperkte informatie bevatte over IJsland en zelfs zweeg over Groenland. Galvaneus verwijst echter niet één keer naar deze bron. We moeten dus aannemen dat Galvaneus’ kennis uit mondelinge verslagen komt. De manieren waarop hij de informatie over IJsland en Groenland beschrijft lijkt een logisch verband te hebben met verslagen van zeevaarders: hij heeft het onder andere over de positie van de sterren vanaf de eilanden en over de woeste golven die een zeereis er naartoe moeilijk maakten. Genua, de dichtstbijzijnde havenstad bij Milaan, was één van de meest invloedrijke maritieme republieken van Italië en Genuese kooplieden dreven handel met handelaren uit heel Europa, ook met Noorse en Deense handelaren. Ook andere Italiaanse republieken, zoals Venetië en Pisa, staan bekend om hun grote handelsnetwerken. Hoewel er geen hard bewijs is voor directe contacten tussen Galvaneus en Noord-Europeanen, is het volgens Chiesa wel waarschijnlijk dat er zulke contacten waren, al dan niet indirect, en dat verhalen over IJsland, Groenland en wellicht nog verdere bestemmingen via via ook Italië zijn binnengedrongen. Galvaneus laat in zijn documenten meerdere keren weten dat hij zulke verhalen hoorde en volgens Chiesa is het inderdaad zeer waarschijnlijk dat een monnik als Galvaneus via zijn grote netwerk van deze verhalen gehoord heeft. Toch levert dat ook nog een open vraag op: als deze verhalen daadwerkelijk circuleerden in Italiaanse steden, waarom is Galvaneus’ werk dan het enige werk uit deze tijd dat de verwijzing naar het nieuwe continent maakte? Deze vraag kan ook Chiesa niet beantwoorden.

Revolutionair?

De verwijzing naar Markland op zich is niet zo bijzonder. Het feit dat een Italiaan ernaar verwees, is echter wel uniek. Dit is namelijk de eerste verwijzing naar het Amerikaanse vasteland van vóór Columbus’ ontdekkingsreizen die niet door een Noord-Europeaan gedaan werd. Het getuigt van het feit dat Italianen, en wellicht ook andere zuid-Europeanen, kennis hadden van het bestaan van het Amerikaanse continent, wel 150 jaar voor de aankomst van Columbus in Amerika. Gezien Columbus’ Genuese afkomst, leidt het zelfs tot de vraag of Columbus misschien wel ooit gehoord had van het verre Marckalada.