Negen november: een historische dag voor Duitsland
Op negen november 1989 kwam na 28 jaar een einde aan de scheiding tussen Oost- en West Berlijn. Nadat een van de hoogste DDR leiders in een persconferentie had aangekondigd dat er vrij verkeer tussen Oost- en West Berlijn plaats mocht vinden, trokken duizenden Oost-Berlijners naar de grensovergangen. Hoewel de nieuwe reisbepalingen officieel nog niet golden, gooiden verwarde grenswachters op eigen initiatief de poorten in de muur open. De Berlijnse Muur was open.
De verdeling van Duitsland
Na de Tweede Wereldoorlog werd Europa ingedeeld in bezettingszones. Dat was zo afgesproken op de conferentie van Jalta. Die grens liep dwars door Duitsland, waardoor het land werd gesplitst. Met Berlijn gebeurde hetzelfde. Er ontstond een Westers georiënteerde Bondsrepubliek Duitsland (BDR) en een satellietstaat van de Sovjet-Unie, de Duitse Democratische Republiek (DDR). Tussen de twee delen van Duitsland verscheen een zwaarbewaakte grens. In Berlijn kreeg de tweedeling van Duitsland vorm door de Berlijnse Muur, die in 1961 gebouwd werd.
Hervormingen van Gorbatsjov
Aan het einde van de jaren tachtig kwam er een ommezwaai in het beleid. In de Sovjet-Unie kwam Mikhail Gorbatsjov aan de macht. Hij probeerde de Sovjet-Unie nieuw leven in te blazen door grote hervormingen. Die hervormingen, Glasnost en Perestrojka zorgden echter voor een kettingreactie die Gorbatsjov niet had voorzien.
Solidariteit in Polen
Aan het begin van de jaren ’80 hadden arbeiders op de scheepswerven van het Poolse Gdansk laten zien dat de communistische regeringen niet het volledige monopolie op de maatschappij hadden. Verenigd in de beweging ‘Solidariteit’ wisten zij in 1981 door middel van stakingen betere rechten af te dwingen. De beweging werd door de regering verboden. Onder invloed van Gorbatsjovs hervormingen besloot in 1988 de Poolse regering Solidariteit weer te legaliseren. In de zomer van 1989 kwam de beweging weer in actie en wist vrije verkiezingen af te dwingen.
Hongarije opent de grens
Ook in Hongarije waren al hervormingsbewegingen actief. Na de Hongaarse Opstand was de planeconomie in dat land al afgeschaft. In een poging om de macht vast te houden werden in 1988 politieke hervormingen doorgevoerd. Daarbij hoorden ook verkiezingen die werden aangekondigd voor 1990. De machthebbers waren ervan overtuigd dat ze de verkiezingen zouden winnen. Om zich bij de kiezers nog populairder te maken, voerde de partij nog meer populaire maatregelen door. In mei 1989 opende Hongarije de grens met Oostenrijk. Tijdens de daaropvolgende zomervakantie trokken tienduizenden Oost-Duitse ‘vakantiegangers’ via Hongarije naar het Westen.
De Ambassade in Praag
De Oost-Duitse leiders probeerden deze massale uittocht te voorkomen door reizen naar Hongarije te verbieden. In een reactie daarop klopten de vluchtelingen massaal aan bij de West-Duitse ambassade in Praag. De West-Duitse ambassadeur in Praag beloofde dat iedereen die op grond van de ambassade kwam het recht had om naar West-Duitsland te reizen. In september trokken duizenden Oost-Duitsers naar de Tsjecho-Slowaakse hoofdstad en klommen over de hekken om de ambassade binnen te komen. Om ook deze uittocht een halt toe te roepen sloot de DDR ook de grenzen met Tsjecho-Slowakije.
Protest in Duitsland
De harde lijn die DDR-leider Honecker aanhield viel slecht. In de hele DDR ontstonden protesten en nieuwe oppositiegroepen. Op zeven oktober 1989 vierde de DDR haar veertigste verjaardag. Maar door de sfeer in het land werd het geen groot feest. Honecker verklaarde tijdens de ceremonies dat de muur er nog wel zo’n 50 tot 100 jaar zou staan. De maandag erna, negen oktober, vonden in Berlijn en Leipzig massademonstraties plaats tegen het communistische regime. Op vier november kwam meer dan een half miljoen mensen samen op het Alexanderplatz in Berlijn om te demonstreren.
Hervormingen van het reisrecht
De protesten van negen oktober en de situatie rond de ambassade in Praag hadden duidelijk gemaakt dat er iets moest veranderen. Er ontbrandde een machtsstrijd in de hoogste lagen van het bestuur van de DDR. Uiteindelijk moest Honecker het veld ruimen voor de meer hervormingsgezinde Krenz. Zijn aanstelling deed de onrust echter niet afnemen. Wel zette hij een commissie aan het werk die het reisrecht moest herzien. De reisrechten werden aanzienlijk opgerekt door de commissie.
Negen november 1989
Op negen november werd de nieuwe wet aangekondigd in een persconferentie. Woordvoerder voor de DDR-regering was Günter Schabowski. De persconferentie werd een bijzondere. Normaal kregen journalisten bij persconferenties van te voren vragen die ze mochten stellen. Dit keer gebeurde dat niet. Ook was Schabowski zelf niet bij de vergaderingen van de commissie geweest. Hij moest improviseren. Toen een Italiaanse journalist vroeg wanneer de nieuwe regels in zouden gaan, antwoordde Schabowski: voor zover ik weet per direct, meteen.
De verwarring was compleet. Eigenlijk zouden de nieuwe wetten pas in de vroege morgen van morgen tien november ingaan. De grenswachten hadden nog geen instructies gekregen en niemand wist wat er nu moest gebeuren. Duizenden Oost-Berlijners stroomden naar de grensovergangen om te kijken wat er aan de hand was. Ook in de Westerse media ontstond verwarring over wat er nu precies gebeurde.
De muur gaat open
In de uren na de persconferentie stroomden zowel vanuit Oost- als West-Berlijn duizenden mensen naar de grensovergangen. Onder druk van de mensenmassa besloot de commandant van de grensovergang aan de Bornholmer Strasse om iets voor middernacht als eerste de poort open te gooien. Voor de lenzen van westerse camera’s stroomden de Oost-Berlijners door de poort. Al snel volgden andere overgangen. De Berlijnse muur was open.
