De moeizame relatie tussen Nederland en Indonesië sinds 1949

Op 27 december 1949 vond de officiële soevereiniteitsoverdracht tussen Nederland en Indonesië plaats. De relatie tussen beide landen is sindsdien regelmatig problematisch geweest. Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen in deze relatie sinds de Indonesische onafhankelijkheid?

Ronde Tafelconferentie

Onder internationale druk besloot Nederland in 1949 onafhankelijkheid te verlenen aan de Indonesiërs. Tussen augustus en november 1949 vond in Den Haag de Ronde Tafelconferentie plaats. Bij deze conferentie besloten Nederland en de Republik Indonesia tot de vorming van een Nederlands-Indonesische Unie. Het idee voor een dergelijke unie was drie jaar eerder al ontstaan bij het akkoord van Linggadjati in 1946. Mede door de politionele acties werd dit akkoord echter nooit uitgevoerd.

In feite waren er weinig verschillen tussen dit akkoord en dat van Linggadjati. Indonesië werd onafhankelijk als een federale staat: de Verenigde Staten van Indonesië. Een ander belangrijk verschil was dat Nederland het gebied Nieuw-Guinea als kolonie behield.

De status van Nieuw-Guinea had de conferentie bijna doen mislukken. De Indonesiërs vonden dat het volledige gebied wat vroeger tot Nederlands-Indië had behoord, nu bij het onafhankelijke Indonesië moest komen. Nederland stelde echter dat Nieuw-Guinea etnisch gezien te veel verschilde van de rest van Indonesië. De kwestie werd uiteindelijk maar op de lange baan geschoven. Men kwam overeen dat de status van Nieuw-Guinea binnen een jaar na de Indonesische onafhankelijkheid duidelijk zou worden. Op 27 december van dat jaar vond uiteindelijk de officiële soevereiniteitsoverdracht plaats.

Mislukking van de Nederlands-Indonesische Unie

Op 17 augustus 1950 besloot Soekarno de Verenigde Staten van Indonesië op te heffen. Indonesië was vanaf dat moment een eenheidsstaat, geleid vanuit Jakarta. Nederland was niet blij met deze beslissing, wat de relaties tussen beide landen deed verslechteren. Ook de status van Nieuw-Guinea bleef voor problemen zorgen. Het werd namelijk al snel duidelijk dat Nederland nog liever geen beslissing over het gebied wilde nemen. Het geschil leidde tot meerdere kabinetscrises in Nederland, waarop Minister-President Willem Drees de kwestie officieel ‘’in de ijskast’’ besloot te zetten.

Het uitroepen van de Indonesische eenheid enerzijds en de weigering van Nederland om iets aan de status van Nieuw-Guinea te veranderen anderzijds zette de Unie steeds verder onder druk. Soekarno besloot in 1954 de kwestie zelfs bij de VN neer te leggen, zonder grote resultaten. Nederland en Indonesië deden op een conferentie in Genève daarna een laatste poging om de verhoudingen te verbeteren.

De conferentie mislukte echter, waardoor de Unie definitief onhoudbaar werd. Op 21 februari 1956 werd de Unie eenzijdig door Indonesië opgezegd.

Escalatie

Na de opzegging van de Unie escaleerden de verhoudingen tussen Nederland en Indonesië. De Indonesiërs maakten nog altijd aanspraak op Nieuw-Guinea, dat nu als Nederlands-Nieuw-Guinea definitief bij Nederland was gevoegd als een overzees gebiedsdeel. De aversie tegen Nederland groeide en in 1957 en 1958 besloot Soekarno alle Nederlandse bedrijven in Indonesië te nationaliseren. Dit zorgde er ook voor dat steeds meer Indische Nederlanders eind jaren ’50 naar Nederland besloten te emigreren.

In 1960 besloot Indonesië de diplomatieke banden met Nederland te verbreken. Het kwam zelfs bijna tot een gewapend conflict op Nieuw-Guinea, toen zowel Nederland als Indonesië militairen naar het gebied stuurden. Het bleef echter bij enkele schermutselingen, alhoewel de Nederlanders in de slag bij Vlakke Hoek wel een Indonesisch schip hadden laten zinken. De weerstand in Nederland tegen het behouden van Nieuw-Guinea werd mede hierdoor steeds groter. Ook Prins Bernhard vond dat Nederland van Nieuw-Guinea af moest. Hij gebruikte zijn positie om invloed uit te oefenen op Amerika, die later inderdaad Nederland tot het vinden van een oplossing maande. In 1963 gaf Nederland uiteindelijk de strijd op, waarop Nieuw-Guinea officieel onder Indonesisch gezag kwam.

Moeizaam herstel

Na de overdracht van Nieuw-Guinea werden de relaties tussen beide landen langzaamaan weer aangehaald. Begin jaren ’90 ontstond er weer een nieuwe rel toen Indonesië de ontwikkelingssamenwerking met Nederland besloot op te zeggen. De Indonesiërs waren het er niet mee eens dat Nederland naleving van mensenrechten als voorwaarde voor ontwikkelingshulp stelde. Uiteindelijk zou de relatie pas na een officieel staatsbezoek van toenmalig koningin Beatrix weer hersteld worden.

Ook de afgelopen jaren zijn er meerdere incidenten geweest die de verhoudingen op scherp hebben gesteld. Zo zegde de Indonesische president Yudhoyono in 2010 een staatsbezoek aan Nederland af nadat hij was aangeklaagd door Molukse Nederlanders. Ook de excessen ten tijde van de politionele acties en onenigheid over de onafhankelijkheidsdatum van Indonesië zorgen nog voor wrijving. Alhoewel de relatie telkens weer wordt opgelapt, is het duidelijk dat de verstandhoudingen nog altijd broos zijn. Wellicht dat de excuses die Koning Willem Alexander in maart 2020 maakte, weer een stap in de goede richting kunnen zijn.

Leestip:

Linggadjati – Themanummer Pro Memorie 9 (2007) 2
Redactie: Jan de Meij , Nick Efthymiou en Sjoerd Faber
Uitgeverij: Verloren
ISBN: ISSN_15667146li
Winkelprijs: €19,-

Bestel dit themanummer van Pro Memorie 

Bronnen

• Parlement.com. Soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië.
• NOS. Relatie Nederland Indonesië blijft moeizaam. 
• Ulbe Bosma, Geschiedenis van Indische Nederlanders (Amsterdam, 2006)
• Ide Anuk Agung Gde Agung, Twenty years Indonesian foreign policy (1945-1965) (Den Haag, 1973)
• Wouter Meijer, Ze zijn gék geworden in Den Haag: Willem Oltmans en de kwestie Nieuw-Guinea (Amsterdam, 2009)
• John Jansen van Galen, Ons laatste oorlogje (Amsterdam, 1984)

Afbeelding

Bezoek Koningin Juliana 1971. Via Nationaal Archief

Ronde Tafelconferentie 1949. Via Wikimedia Commons